Korps Jagers van Cleerens, opgericht te Tiel (1831-1839) en de bijzondere verklaring van Johanna van Toor (1834)
Updated at:
Yvonnemlc viel deze opmerkelijke verklaring op in een akte opgemaakt te Tiel op 16 mei 1834.
Het is Johanna Cornelia Carolina van Toor (1813-1898) die verklaart haar echtgenoot Arnold Kempeners (1810-1858) niet te zullen volgen als sergeant van het Korps Jagers van Cleerens.
In dit artikel de achtergronden van dit korps en de redenen van Johanna haar echtgenoot “noch op marsch, in de kantonnementen, noch te velde of in welk geval ook” te zullen volgen.
Zal zij haar man alsnog volgen of niet en wat besluit haar man als sergeant van het korps te doen?
Een bijzondere verklaring en een minstens net zo bijzonder verhaal gaan schuil achter deze akte.
Verklaring van Johanna Cornelia Carolina van Toor, Tiel, 16 mei 1834 – RAR 9-9019-Tiel, akte 60
“Gepasseerd door Johanna Cornelia Carolina van Toor, zonder beroep wonende te Tiel van na haar huwelijk met Arnold Kempeners, sergeant bij het korps Jagers van Cleerens, in garnisoen te Tiel, hem noch op marsch, in de kantonnementen, noch te velde of in welk geval ook te zullen volgen.”
Nu was het zeer gebruikelijk dat echtgenoten meereisden met een legereenheid. In veel gevallen was het voor hen zelfs noodzaak om verzekerd te zijn van levensonderhoud.
De echtgenoten verbleven – soms met het hele gezin – in de buurt van de kazerne in een garnizoensplaats of trokken mee met het leger van legerplaats naar legerplaats.
Een bewegend leger verbleef vaak – in kantonnementen – bij de inwoners van een dorp of stad in huis en in schuren of – op bivak – in tenten.
Ter illustratie: Kaart van het militair kamp te Oirschot, 1832 – Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Rapportage Archeologische Monumentenzorg nr. 245, 2017
Zeer wel mogelijk hebben Johanna Cornelia Carolina van Toor en Arnoldus Kempeners elkaar ontmoet in kantonnement in of in de buurt van Tiel.
Arnoldus Kempeners is geboren in Maastricht, Johanna Cornelia Carolina van Toor is geboren en getogen in Tiel.
Vanaf tenminste juli 1833 verblijft het Korps Jagers van Cleerens in Tiel. Negen maanden later zullen ze ouders worden van een dochter.
Over het leven van Johanna en Arnoldus later meer.
.jpg)
Korps Jagers van Cleerens (1831-1839)
Het Korps Jagers van Cleerens wordt opgericht in Tiel op 25 november 1831.
Het korps krijgt de naam van de Antwerpenaar Jean Baptiste Cleerens (1785-1850).
Hij is dan succesvol adjudant generale staf geweest in de Java Oorlog (1825-1828) en gouverneur van Molukken.
Vanwege grote verliezen van manschappen tijdens de Belgische Opstand, worden bij Koninklijk Besluit nieuwe soldaten geworven ter verdediging van de zuidelijke Nederlanden.
Velen deserteren en zullen hiervoor zwaar worden gestraft, zoals blijkt:
10 april 1833: “In Tiel wordt een bericht ontvangen van de commandant van de Jagers van Cleerens waarin hij meldt dat de koning het gratieverzoek van de Jager Johann Christoffel Lent, zich vroeger noemende Frederich Wagenhuizen, heeft afgewezen. Wegens desertie zal de soldaat op 15 april opgehangen worden.“
Bron: Kalendarium van Tiel, deel IX, blz. 58-59
Nadat de manschappen hun opleiding hebben genoten in de kazerne van Kampen, voegen ze zich bij hun legereenheid te Tiel.
De eerste jaren verricht het korps diensten in het zuiden van de Nederlanden.
In 1834 - wanneer de volle sterkte van het korps is bereikt - wordt het korps bij Koninklijk Besluit toegevoegd aan het Oost-Indisch Leger in Nederlands-Indië.
"Ter sterkte van vier complete compagnieën infanterie naar de koloniën voor een verblijf van ten hoogste zes jaren" zal het korps in maart 1835 vertrekken naar de Oost.
Tenue van een sergeant van het Korps Jagers van Cleerens, 1835-1850 – Rijksmuseum Amsterdam
Het tenue van het Korps Jagers van Cleerens is nieuw en modern met een mosgroene lakense jas tot de knie en een groene broek met rode bies.
Ze dragen een jachthoorn als insigne en ze schieten met buksen.
Ook Arnoldus Kempeners zal moeten dienen. Hij is sergeant van het korps, een onderofficier die leiding geeft aan een legereenheid.
Hij zal in 1834 het Koninklijk Besluit over de uitzending gepresenteerd krijgen.
Kort daarop volgt de notariële akte van 16 mei 1834.
Johanna van Toor, zijn aanstaand echtgenoot, verklaart niet mee te reizen naar Nederlands-Indië.
Ze staan op het punt te trouwen.
Hun huwelijk vindt plaats te Tiel op 12 juni 1834.
Huwelijk Johanna Cornelia Carolina van Toor en Arnold Kempeners te Tiel, 12 juni 1834 – Gelder Archief 0207_1431.01 Huwelijksregister Tiel, akte 16
Bovenal... ze zijn op 15 april 1834 ouders geworden van hun dochter Johanna Huberta Cornelia Kempeners.
Redenen genoeg voor Johanna Cornelia Carolina van Toor om op 16 mei 1834 vast te laten leggen dat zij haar man niet zal volgen en in Tiel zal blijven.
Johanna van Toor is overigens koopvrouw, dus zal in haar eigen onderhoud kunnen voorzien.
Geboorte-inschrijving Johanna Huberta Cornelia Kempeners, Tiel, 15 april 1834 – Gelders Archief 0207_1404.04 Geboorteregister Tiel, akte 51
Vermeld wordt dat Arnoldus Kempeners, sergeant bij het Korps Jagers van Cleerens, zijn kind erkend.
Later wordt in de kantlijn van de geboore-akte toegevoegd dat het kind bij het burgerlijk huwelijk van Arnoldus Kempeners en Johanna Cornelia Carolina van Toor is gewettigd.
In 1837 volgt overigens een tweede geboorte-inschrijving.
Johanna en Arnoldus krijgen op 18 januari 1837 een zoon, Johannes Arnoldus Wouterus Kempeners.
Geboorte-inschrijving Johannes Arnoldus Wouterus Kempeners, Tiel, 18 januari 1837 – Gelders Archief 0207_1404.07 Geboorteregister Tiel, akte 9
Opmerkelijk wordt Arnoldus Kempeners nu geregistreerd als barbier.
Toch blijkt het hier te gaan om dezelfde Arnoldus Kempeners.
Binnen twee jaar na zijn ogenschijnlijk vertrek naar Nederlands-Indië heeft hij een verrassende carrièreverandering doorgemaakt, valt op te maken.
De scheerder, Le barbier van de Gebroeders van Lier, 1840-1850 – Rijksmuseum Amsterdam
Is deze sergeant van het Korps Jagers van Cleerens in 1835 wel vertrokken naar Nederlands-Indië, is dan de vraag.
Of heeft besloten - op zijn beurt - zijn vrouw en dochter te ‘volgen’ en in Tiel te blijven?
Aangezien de inschrijving in het bevolkingsregister en de volkstelling van 1839 niets vermelden over een tijdelijke afwezigheid uit Tiel, bieden de archieven van het Indisch Leger bij het Nationaal Archief uitkomst.
In de Namenklappers op de 'Suppletiefolio's' van onderofficieren en minderen, 1817-circa 1949 bij het Nationaal Archief staan alle namen van uitgezondene genoteerd.
Namenklappers op de 'Suppletiefolio's' van onderofficieren en minderen, 1834-1844 - Nationaal Archief, 2.10.50-1.2-321
Wat blijkt: in de Alfabetische namenklappers 1834-1844 van het Nationaal Archief staat geen enkele Kempeners geregistreerd in de jaren 1834, 1835 en 1836.
Het doet zich dus aanzien dat Arnoldus Kempeners helemaal niet is vertrokken naar Nederlands-Indië en in 1835 bij zijn echtgenoot en dochter te Tiel blijft.
Arnoldus Kempeners wordt barbier en blijft dat tot hij in juni 1858 overlijdt.
Zijn echtgenote blijft overigens werkzaam als winkelierster.
Bevolkingsregister gemeente Tiel, 1850-1861 – RAR 0605-14
Zo is hij in de periode 1850-1858 onder meer geregistreerd als baardscheerder aan de Weerstraat 20 te Tiel.
Aannemelijk heeft Johanna Cornelia Carolina van Toor hier ook haar winkel.
Ze blijft na het overlijden van haar echtgenoot Arnoldus Kempeners in het pand wonen, samen met haar twee kinderen, waarvan de oudste inmiddels is gehuwd.
In 1898 overlijdt ook Johanna te Tiel, 85 jaar oud.
Weerstraat Tiel – RAR 0668-W27.14 Prentbriefkaartencollectie Tiel
