De Bovenlander - Aak met laatste bestemming in Hedel (1822)
Laatst bijgewerkt op:
Betje van Buren kwam hetvolgende tegen:
"In de acten van Ammerzoden ben ik een paar keer de "afbraak van een bovenlandsche aak" tegengekomen. Met google kom ik slechts 1 omschrijving van deze aak tegen, nl. een aak die van de Weser komt.
Is er iemand die meer over deze aak kan vertellen?"
Een Bovenlandsche aak, ook wel Bovenlander of Overlander genoemd, is de term voor een van oorsprong uit Duitsland afkomstig houten schip.
De oorspronkelijk naam is dan ook Öberlander, waarvan het eerste exemplaar teruggaat tot tenminste de 16e eeuw.
De aak was van oudsher bestemd voor het goederentransport. De diversen typen ontstonden gaande weg het transport over water en handelsroutes zich uitbreidden.
Bovenlanders werden gebouwd tot 1885. Mede door de intrede van de stoomvaart, werden na die tijd nieuwe typen schepen gebruikt.
De aanduiding bovenlander en benedenlander - dat type schip bestond ook - had met het vaargebied te maken.
De schepen welke voeren in het stroomgebied van de Rijn boven de stad Bonn werden bovenlander genoemd en meer stroomafwaarts benedenlander.
Op de Rijn boven Bonn is de stroomsnelheid groot en de vaargeul smaller. De aanpassingen aan de vaaromstandigheden in de bouw geeft het voornaamste onderscheid tussen boven- en benedenlanders.
Een naam Bovenlandsche aak en Keen - beschreven in een eerdere beschrijving op het forum* - worden door elkaar gebruikt.
Het zijn echter verschillende schepen met een ander uiterlijk. De keen heeft een lagere boeg, maar gelijk oppervlak voor bevrachting. Wellicht daar de reden voor spraakverwarring.
*https://velehanden.nl/messages/comments/bekijk/project/rar_index_repertoria/id/182767
Fragment Große Ansicht von Köln, houtsnede van Anton Woensam, 1531 – Bron: wikipedia
In de publicatie Het land, het water, de binnenvaart door het Huygens Instituut meer over de Bovenlander.
"Het ligt voor de hand dat er op de rivieren heel wat verschillende schepen voeren. Sommige pasten in de zeer lokale scheepvaart, zoals de boten van riet- en rijswerkers, klei- en zanddelvers, vissers en vogelaars."
"Op de houtsnede [Große Ansicht von Köln, Anton Woensam, 1531] zijn allerlei ponten, molens, aken, lichters en roeischepen te zien.
Het zijn allemaal Holländerschiffe of Niederländer die de vaart over de Neder-Rijn hebben onderhouden, de grote riviervaart dus.
Daarnaast waren er ook talrijke vaartuigen met een heel hoog achterschip die geen stevenroer hadden en die Öberlander of Bovenlander werden genoemd.
Deze schepen ogen merkwaardig, niet alleen door de rompvorm, maar ook door de riemen en roeren die er voor het varen in sterke stroom achter, vóór en aan de zijkanten uitstaken."
https://beta.nmgn.huygens.knaw.nl/land-het-water-de-binnenvaart.html
Verdere afbeeldingen van Bovenlandsche aken blijken schaars.
Hier een miniatuur in het Rheinmuseum in Emmerich.
Model Bovenlander – Rheinmuseum Emmerich, foto: H. Visser Bron: kustvaartforum.com
Overigens werden scheepsdelen – ook afbraak genoemd, zoals in de akte – hergebruikt voor allerlei doeleinden.
Afbraak was veelal bestemd "voor de fundering van kades, bruggen, andere waterstaatswerken, huizen en hellingen", aldus het Huygens Instituut.
Haven van Hedel met scheepswerf, 1955 – RAR 3509- 10-10109 Prentbriefkaartencollectie voormalig Streekarchief Bommelerwaard
