Landgoed Thedinghsweert - Hoe een verkoopakte uit 1903 de geschiedenis terugbrengt tot 1657
Updated at:
Koopcontract Landgoed Thedingswaard, 26 maart 1903 – RAR 9-9216-Tiel, NL-TlRAR_0009-09216_0008
Koopcontract “tusschen Gijsbert Willem van Vulpen te Avezaath verkooper en Hendrik Adriaan van Beuningen te Utrecht kooper van landgoed Thedingswaard zijnde huizen, erven, gracht, teelland, tuin, boomgaarden, wei-en bouwlanden en visscherij onder Avezathen kadaster sectie C nos 77, 78, 79, 80, 82, 83, 101, 102, 103, 74, 75, 123 sectie D no 1bis, 457, 479, 480, 481, 482, 483, 132bis en sectie A no 66 groot 58.06.70 hectaren en onder Drumpt kadaster sectie G nos 571, 572 groot 1.15.30 hectare voor ƒ125000,-“.
Yvonnelmc vraagt zich af: “Akte 71 vermeldt het koopcontract van Thedingswaard/weert. Op Wikipedia staat al een interessant verhaal over het landgoed, misschien weten jullie meer?”
In de akte opgemaakt bij notaris van Lidth de Jeude te Tiel in 1903 wordt Hendrik Adriaan van Beuningen eigenaar van landgoed Thedinghsweert of, zoals hier genoemd, Thedingswaard.
Door de eeuwen heen kent het landgoed vele eigenaren en Thedinghsweert vele schrijfwijzen, terug te voeren tot tenminste de 13de eeuw.
We duiken in de rijke geschiedenis van dit landgoed aan de hand van – in veel gevallen eeuwenoude – archiefstukken.
In 1979 schonk mevrouw I.A.F. van Beuningen het RAR het Archief van landgoed Thedinghsweert te Tiel, 1656-1969 (2005). Zij blijkt overigens de kleindochter van de Hendrik Adriaan van Beuningen uit de akte.
Percelen en bebouwing behorend tot Thedinghsweert – omlijnd – met ligging en grootte ten opzichte van de stad Tiel, 1832 (links) en luchtfoto 2022 (rechts) – Bron: hisgis.nl
Tetinxweert, Thedings Werth, Thedinghsweert of The(e)dingswaard, zoals in de gevonden akte, is een eeuwenoud landgoed langs de Linge bij Kerk-Avezaath – net buiten Tiel – in de (Neder-) Betuwe.
De geschiedenis van het landgoed gaat terug tot zeker de 13de eeuw en kent dan ook vele schrijfwijzen – tegenwoordig aangeduid als landgoed Thedingsweerd.
In archieven zijn tenminste 22 varianten gevonden van de naam van dit landgoed.
De naam is opgebouwd uit Thedingh-, aannemelijk de geslachtsnaam van de vroegste bewoners, en -weert of -waard, een stuk hoger gelegen land, gelegen bij of te midden van wateren en moerassen of een ingedijkt stuk land.
Thedinghsweert ligt dan ook op een oeverwal aan de Linge, ‘het lange water’, en gunstig ten opzichte van omliggende dorpen en historische kerspels.
De Linge was de belangrijkste aanvoerroute van handelsgoederen per schip voor de stad Tiel en omliggende gebieden voordat de Waal voldoende diepte had om bevaren te worden.
Door de gunstige ligging zal het gebied al vroeg bewoond zijn geweest, vermoedelijk al rond het jaar 450. In het midden van de 13de eeuw is het gebied rondom Thedinghsweert bedijkt.
Het goed is van oorsprong een leen van het stift – de abdij – van Thorn, tot eind 18e eeuw een zelfstandig vorstendom in Limburg, met tot 1783 Thedinghsweert in hun eigendom.
De oudste bekende belening dateert uit het eind van de 13de eeuw, als Arndt van Arkel met Tetinxweert wordt beleend.
Leenregister, ‘Leensignaat van de respective leenen releveerende van den hoogh adelijcken huijsen Thedinghsweert’, 1656-1806 – RAR 0076-1, Archief van landgoed Thedinghsweert
De oudst bewaarde leenakte dateert uit de 17de eeuw. Het is onderdeel van een zogenoemd ‘Leensignaet’ – een register met leenovereenkomsten – en vangt aan met de beschrijving van de akte van 21 juni 1657.
Het betreft de belening van Johan van Brakel tot Karmestijn door de Abdis van Thorn met Thedinghsweert na het overlijden van Johan de Cock van Opijnen heer van Thedinghsweert en Geffen in 1654.
Leenregister, ‘Leensignaat van de respective leenen releveerende van den hoogh adelijcken huijsen Thedinghsweert’, 1656-1806 – RAR 0076-1, Archief van landgoed Thedinghsweert
Johan van Brakel krijgt het ‘jus domini directi of de Lheenheerlijkheijd van het Goed Thedinxweert’ – het 'opperleeneigendom' over Thedinghsweert.
Het landgoed beslaat op dat moment 110 morgen land met bebouwing.
Thedinghsweert wordt ondergebracht in de leenkamer van Van Brakel, de leenkamer van Karmestijn, van waaruit het landgoed door diverse personen wordt beleend.
Ten tijde van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden is het landgoed een riddermatig goed, waarmee de eigenaar toegelaten wordt tot de Ridderschap in de Neder-Betuwe.
In 1783 komt Thedinghsweert door vererving in handen van het geslacht Quarles.
Echter, in januari 1794 wordt het huis door Hessische soldaten in Britse dienst verwoest.
De soldaten waren ingehuurd door stadhouder Willem V ter bestrijding van de Franse troepen en lagen strategisch ingekwartierd op landgoed Thedinghsweert.
Portret Pieter Willem Lodewijk Quarles de Quarles (1758-1826) – RKD.nl
Kort na de verwoesting in 1794 wordt het huis herbouwd.
Pieter Willem Lodewijk Quarles de Quarles (1758-1826), onder meer raad, schepen en burgemeester van Tiel, verkoopt het landgoed in 1806 per veiling.
Koper voor ƒ62.000 is de Utrechtse koopman Isaäc Blijdestein, die het landgoed in 1812, met huis en 112 morgen, weer verkoopt voor ƒ72.500 aan jonkheer Antonie Willem van Borssele van Wadenoijen (1784-1857).
Verkoop ‘Hoogadelijk landgoed Tedingsweerd bij Thiel’ door Pieter Willem Lodewijk Quarles de Quarles, Oprechte Haerlemsche courant, 8 april 1806 – Delpher
De verkoop in 1812 wordt gepubliceerd in het Staatkundig Dagblad van het departement van den Boven-IJssel als 'huis, voorzien van vijf kamers en een keuken, koetshuis en paardenstal, mitsgaders twee tuinen met exquise vruchtbomen beplant', met verder nog enige weilanden, inclusief de ‘bouwhoven en de bosschen vanopgaande ijke- en ijpeboomen’, tezamen 112 morgen, en 'de visscherije op de Linge'.
Eventuele overname kan plaatsvinden met een hypothecaire lening ad ƒ 32.000 tegen '4 procento', te bevragen bij notaris Dirk de Jongh te Tiel.
Bekendmakingen en berigten tot bijvoegsel van het Staatkundig Dagblad van het departement van den Boven-IJssel, no. 53, 1812 – Wikimedia
Nog in het jaar van aankoop verkoopt Antonie Willem van Borssele enkele percelen land en verpacht hij een deel van het weiland voor de verbouw van aardappelen.
Aangenomen wordt dat hij een onbevredigend rendement uit zijn bezittingen in de Neder-Betuwe had, want in 1827 verkoopt hij zijn gehele Betuwse bezit inclusief landgoed Thedinghsweert.
Voorloopige aankondiging van veiling van de bezittingen van Antonie Willem van Borssele – Opregte Haarlemsche Courant, 10 mei 1827 - Delpher
Bij openbare veiling komt het landgoed in juni 1827 in bezit van mr. Joannes Burgerhoudt (1770-1828) uit Schiedam. Via overerving blijft het tot 1882 in bezit van de familie Burgerhoudt.
Na overlijden van zowel Joannes Burgerhoudt als zijn echtgenote en kinderen uit zijn eerste huwelijk, wordt het landgoed in 1882 opnieuw bij veiling te koop aangeboden.
Portret Joannes Burgerhoudt (1770-1828) – RKD.nl
Verkoop ‘Heerenhofstede Thedingsweerd’ door familie Burgerhoudt, Algemeen Handelsblad, 14 oktober 1882 – Delpher
Leuke details in de verkooptekst zijn onder meer de vermelding van de Staatsspoorlijn met station te Tiel, die kort daarvoor, in mei 1882, in gebruik is genomen op de spoorlijn Elst-Geldermalsen.
In 1883 werd deze eerste spoorlijn overigens uitgebreid met een verbinding naar Gorinchem, gevolgd door Dordrecht in 1885.
Ook de vermelde afstand tot Tiel valt op. Waar in 1812 nog wordt gesproken over ‘een groot uur gans van de stad Tiel’ en in 1827 circa een half uur wordt genoemd, ‘ligt’ Tiel in 1882 op 15 minuten afstand.
In 1882 vindt de verkoop van onroerend goed overigens plaats via notarissen. Een catalogus waarin het landgoed ‘in het breede is omschreven’ is op ‘aanvrage te bekomen bij den boekhandelaar tegen betaling van 30 cents’.
In het Archief van landgoed Thedinghsweert te Tiel, 1656-1969 (2005) bij het RAR bevinden zich de stukken inzake de verkoop per veiling van landgoed Thedingsweerd en omliggende percelen in 1882.
Onderdeel vormen een ingebonden proces verbaal met verkoopvoorwaarden en een kadastrale kaart.
Proces verbaal van de verkoop per veiling van landgoed Thedingswaard door familie Burgerhoudt, 1882 – RAR 0076-12
Extract uit de kadastrale plans Gemeenten Avezathen en Drumpt van het landgoed Thedingsweerd en omringende percelen (Eng en Geijn, de Maat), afgegeven door bewaarder hypotheken kadaster Tiel, 1882 – Archief van landgoed Thedinghsweert, RAR 0076-13
Aannemelijk wordt in 1882 Gijsbertus van Vulpen de (mede)eigenaar van het landgoed met bebouwing en/of omliggende landbouwgronden. Hierover is uit de stukken – behalve de gevonden verkoopakte uit 1903 – echter (nog) niets vast te stellen.
Wellicht geven andere notariële akten nog meer achtergronden prijs.
Gijsbertus van Vulpen wordt vermeld als verkoper van het landgoed in de notariële akte, waarvan in 1903 Hendrik Adriaan van Beuningen senior (1841-1908) eigenaar wordt.
Portretten van Hendrik Adriaan van Beuningen senior (1841-1908) en Hendrik Adriaan van Beuningen junior (1878-1949) – Wikipedia/ Biografisch portaal Huygens Instituut
Hendrik Adriaan van Beuningen senior (1841-1908) heeft al een aanzienlijke carrière opgebouwd, wanneer hij in 1903 landgoed Thedinghsweert aankoopt.
In 1873 wordt hij chef van de afdeling goederenvervoer van de 'Nederlandsche Centraal Spoorwegmaatschappij'. Daarnaast richt hij een eigen steenkolen-groothandel op in Utrecht. In 1896 verenigen zich acht internationale groothandelaren in kolen, onder wie H.A. van Beuningen en F.H. Fentener van Vlissingen, en stichten de Naamloze Vennootschap Steenkolen Handelsvereniging (SHV). Tot zijn zoon Willem de leiding overneemt in 1904 is het bedrijf in handen van president-directeur H.A. van Beuningen, die de SHV tot grote bloei brengt.
Naast zijn werk is van Beuningen politiek actief in de gemeenteraad van Utrecht, de Provinciale Staten en als lid van de Tweede Kamer.
In het jaar van aankoop laat Hendrik Adriaan senior de boerderij slopen en herbouwen tot een modelboerderij met landhuis.
Ter gelegenheid van zijn veertigjarig huwelijksfeest in 1906 geeft Hendrik Adriaan van Beuningen de kunstenaar A.E. Grolman opdracht gouaches te vervaardigen van de in zijn bezit zijnde huizen en boerderijen.
Het huis te Thedinghsweert is onderdeel van die collectie.
Thedinghsweert geschilderd door Anthonij Grolman (1843-1926), 1906 – Wikipedia
In 1908 – vlak voor zijn overlijden – verhuurt Hendrik Adriaan van Beuningen senior landgoed Thedinghsweert aan zijn zoon Hendrik Adriaan van Beuningen junior (1878-1949).
In zijn testament bepaalt zijn vader dat zoon Hendrik Adriaan junior te zijner tijd dit geheel uit de erfenis kon overnemen tegen een inbreng van 150.000 gulden.
Huurovereenkomst tussen H.A. van Beuningen senior te Utrecht en Hendrik Adriaen van Beuningen junior te Avezathen, 1908 – RAR 0076-3
Hendrik Adriaan van Beuningen junior (1878-1949), Harry genoemd, past Thedinghsweert aan tot een herenboerderij met buitenverblijven, waar hij een paarden- en hoenderfokkerij begint.
Na de HBS studeert hij namelijk af aan de Rijks Hoogere Land-, Tuin- en Boschbouwschool te Wageningen.
Aansluitend doet hij in Duitsland ervaring op met diverse landbouwtechnieken en maakt in 1903 een wereldreis naar Suriname, de Verenigde Staten, China en Indië.
Harry bekleedt naast zijn werk op het landgoed diverse functies als dijkgraaf van het polderdistrict Neder-Betuwe en als voorzitter van de Geldersch-Overijsselsche Maatschappij van Landbouw, afdeling Tiel.
Voorts wordt hij voorzitter van de 'Nationale Vereniging tot bevordering der paardenfokkerij in Nederland' (1929-1939) en van de 'Vereniging tot bevordering der landbouwtuigpaardfokkerij in Nederland' (1939-1949).
Net als zijn vader wordt ook Hendrik Adriaan junior lid van de Provinciale Staten van Gelderland.
Hendrik Adriaan van Beuningen vermeld als erkend bondspluimveefokker van de Geldersch-Overijsselsche Maatschappij van Landbouw, Algemeen Nederlandsch landbouwblad, 20 maart 1926 - Delpher
In 1907 trouwt Harry van Beuningen met Anna Eschauzier (1880-1968), Annie genoemd, die in Kerk-Avezaath veel kunstenaars ontvangt en ondersteunt, zoals schilder Jan Mankes en beeldhouwer John Raedecker.
Ze verzamelt een grote kunstcollectie, die de muren van Huize Thedinghsweert bekleedt. Ook Annie Salomons en Kitty de Josselin zijn kunstvriendinnen van mevrouw van Beuningen.
De collectie is overigens na haar overlijden geschonken aan het Museum van de Moderne Kunst in Arnhem.
Harry van Beuningen en Annie Eschauzier krijgen twee kinderen - een tweeling - Hendrik Adriaan (Harry) van Beuningen (1907-1965) en Ida Adolphina Frederika (Itty) van Beuningen (1907-1995).
De laatste wordt als enig erfgenaam van de familie van Beuningen eigenaar van het landgoed.
Links: Luchtfoto van landgoed Thedinghsweert aan rivier de Linge met de villa, tuinen en vijver, huizen, stallen en hooibergen, 1925 - Rechts: achterzijde van Huize Thedinghsweert – Bron: Woonvereniging Thedinghsweert
In 1968 schenkt Ida van Beuningen – dochter van Harry van Beuningen – het huis met opstallen met enige landerijen aan de 'Stichting Warmonderhof'.
De stichting verhuist vanuit Warmond naar Avezathen en opent in 1971 op Thedinghsweert een landbouwschool op biologisch-dynamische grondslag met internaat voor 90 jongens en meisjes.
De jongeren wonen in Huize Thedinghsweert en een nieuwgebouwde bijgebouwen. Op de omliggende terreinen verbouwen zij groente, fruit en houden ze vee.
“Mevrouw van Beuningen wordt lid van het schoolbestuur en draait volop mee in het schoolgebeuren. Haar droom om jonge mensen een gelukkige periode op het landgoed door te laten maken, net zoals zij die zelf op die plek in haar jeugd heeft doorgemaakt, is een feit.”, vermeldt de stichting over haar geschiedenis op Thedinghsweert.
Advertentie landbouwschool met internaat Warmonderhof, Trouw, 14 april 1973 – Delpher
Bij de schenking van het landgoed aan ‘Stichting Warmonderhof’ bedingt Ida van Beuningen dat de 35 hectare van het landgoed alleen doorverkocht mogen worden aan een maatschappelijke instelling, die het beheer in haar geest voort zal zetten.
De familie van Beuningen behoudt overigens zelf 20 hectare, waar zij een biologisch fruitbedrijf exploiteren.
Ze zijn hiermee pioniers in de fruitteelt en hebben hiermee een belangrijke rol in het delen van landbouwtechnieken zonder bestrijdingsmiddelen.
Advertentie van het Fruitbedrijf Thedingsweert uit biologische landbouw van de familie van Beuningen, NRC Handelsblad, 28 november 1970 – Delpher
Na verhuizing van de landbouwschool draagt 'Stichting Warmonderhof' het landgoed over aan vier partijen.
Tegenwoordig huisvest het landgoed de Stichting Thedinghsweert, die een zorgboerderij annex bakkerij en natuurvoedingswinkel runt; twee werk-woonorganisaties voor mensen met een beperking en de woonvereniging Stichting Thedinghsweert, die de historische opstallen waaronder de villa uit 1905, het koetshuis en de stallen bezit en bewoont.
Overigens biedt Thedinghsweert tegenwoordig ook een bed&breakfast, waar overnacht kan worden in het tussengebouw dat de villa met de oude deel van de boerderij verbindt.
Bed&Breakfast Thedinghsweert – Bron: BenB@thedinghsweert.org
