Telegrafist der Rijkstelegraaf - Henricus Jacob Pieter van Batenburg
Laatst bijgewerkt op:
Borgstelling, Eck en Wiel, 18 februari 1868 – RAR NL-TlRAR_1510-07879_0002, akte 22
Borgstelling
“Gepasseerd door Jacob Dirk van Batenburg en Henricus Werff, beiden wonende te Maurik ten behoeve van het Gouvernement der Nederlanden, voor de administratie van Henricus Jacob Pieter van Batenburg, in kwaliteit van tellegrafist bij de Kantoordienst der Rijkstelegraaf tot een bedrag van ƒ250,,-“
Het blijkt te gaan om Jacob Dirk van Batenburg (1814-1875) en zijn schoonvader Hendrik Werff (1795-1871).
Ze staan borg voor hun zoon en kleinzoon Henricus Jacob Pieter van Batenburg (geb. 1842) in zijn functie als telegrafist bij de Kantoordienst van de Rijkstelegraaf.
Vader Jacob Dirk van Batenburg is ‘Stedelijk heel- en vroedmeester’ en woont met zijn gezin onder meer te Kesteren, in ieder geval van 1849 tot 1861.
Geboren te Bergen op Zoom in 1842 is Henricus Jacob Pieter van Batenburg woonachtig in Kesteren tot hij – ingeschreven als ‘schoolleerling’ – in 1856 vertrekt naar Schoonhoven, aannemelijk voor zijn vervolgopleiding.
Inschrijving gezin van Batenburg te Kesteren – RAR 0926-742 Bevolkingsregister gemeente Kesteren 1849-1861
In diezelfde periode neemt de industriële revolutie een vlucht.
Gebruik van stoom en elektra zorgt voor grote ontwikkelingen in transport en communicatie.
In 1839 wordt de eerste stoomtreinverbinding tussen Amsterdam en Haarlem in gebruik genomen.
Transport van mensen en goederen krijgt een groter bereik en wordt met name mogelijk binnen een kortere (reis)tijd.
Naast brievenpost per postkoets, trein en schip wordt het vanaf 1845 tevens mogelijk telegrafische berichten door te seinen.
De telegraaflijnen worden langs de spoortrajecten aangelegd via verbindingen aan telegraafpalen.
Met uitbreiding van de spoorlijnverbindingen, worden ook de telegraaflijnen doorgetrokken naar andere plaatsen, waarover ‘telegrafische berigten’ worden verzonden.
Een netwerk van telegraaflijnen door Nederland is het resultaat, te vergelijken met het internet.
Stoomtrein van de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HIJSM) op traject Amsterdam-Haarlem, rond 1900 – Noord-Hollands Archief
Het telegram
De eerste elektrische telegrafie dateert van begin 19e eeuw. Rond 1835 komen verschillende uitvinders met hun eigen telegraafapparaat.
In alle gevallen wordt een bericht doorgegeven met een elektrische stroom, die in een bepaald patroon onderbroken en weer ingeschakeld wordt.
Een tekst wordt dus in code overgeseind en aan de ontvangstkant weer ontcijferd en eventueel op schrift gesteld. De bekendste en meest gebruikte code is de Morsecode.
Vervolgens wordt het bericht bezorgd aan de geadresseerde.
Rijkstelegraaf
In 1852 werd de Rijkstelegraaf opgericht, die de meeste particuliere telegrafielijnen samenbrengt in een landelijk netwerk.
Telegrammen worden aangenomen, verstuurd en bezorgd door de Rijkstelegraaf, later bekend onder de naam PTT (Posterijen, Telegrafie en Telefonie).
Het administratiekantoor, ook wel de Kantoordienst der Rijkstelegraaf zoals vermeld in de akte, beheert het netwerk van materieel en gebouwen en de onderzeese telegraafverbinding naar Engeland.
Aankondiging opening Rijkstelegraaf per 1 december 1852, Nederlandsche Staats-Courant, 30 november 1852 – Delpher
Advertentie voor ‘Telegrafische berigten’ langs de spoorlijnen van de HIJSM, Algemeen Handelsblad, 30 maart 1858 - Delpher
In 1866 wordt Henricus Jacob Pieter van Batenburg door de Minister van Binnenlandse Zaken toegelaten tot de opleiding Telegraphie aan de kantoren van de Nederlandsche Telegraaf Maatschappij te Amsterdam en Nieuwe-Diep.
“Kandidaten dienen tussen de 18 en 30 jaar te zijn, leesbaar kunnen schrijven – zowel in het Nederlandsch, als in het Duitsch, Fransch en Engelsch – en de beginselen van de reken- en cijferkunst onder de knie hebben.
Daar staat tegenover dat bij gebleken geschiktheid [na het afleggen van het ‘ambtsexamen’] een salaris wordt ontvangen van maximaal ƒ 700,-“.
Bron: Overeenkomst met de NTM inzake de opleiding, 15 april 1852 - Rijksarchief, Archief Rijkstelegraaf 1-1852
Toelating Henricus Jacob Pieter van Batenburg tot de opleiding Telegraphie op 10 april 1866, Rotterdamsche Courant, 11 april 1866 – Delpher
Volgens de akte van borgstelling opgemaakt in 1868 staan Jacob Dirk van Batenburg en Henricus Werff – vader en opa – borg “aldien te eeniger tijd mogt bljken, dat de gemelde ambtenaar uit hoofde van deze zijne kwaliteit binnen gemeld tijdvak van drie jaren iets aan den Lande schuldig of ten achteren mogt komen, voortspruitend uit verzuim, kwade trouw of kwaad opzet, dit achterstallige dadelijk doch uiterlijk ter concurrentie van het montant van de borgtogt ter somma van twee honderd en vijftig gulden, als eigen schuld te zullen overleggen en betalen”.
Henricus Jacob Pieter van Batenburg in bevolkingsregister Rotterdam, 1880-1890 – Stadsarchief Rotterdam 494-03.507 Registernr. B-1, scan 92
Aansluitend staat Henricus Jacob Pieter van Batenburg ingeschreven als telegrafist in diverse gemeenten, als Zwolle, Amsterdam en Rotterdam.
Een telegrafist bij de Kantoordienst – zoals Henricus Jacob Pieter in de akte wordt vermeld – heeft een zowel technische als administratieve functie, werkzaam op een deel van een telegraaflijn.
Hij is verantwoordelijk voor het aannemen en verzenden van berichten, als ook het technisch onderhoud van de installatie en zal in die periode gewerkt hebben met het Hughes-telegraaftoestel.
Telegrafist aan het werk, Amsterdam, 1913 – Delpher (links) en (rechts) Toestel van Hughes – Wikipedia
Vanaf 1882 kent Tiel een eerste treinstation aan de spoorverbinding tussen Elst en Geldermalsen. Deze wordt in 1883 doorgetrokken naar Gorinchem en in 1885 naar Dordrecht.
Op onderstaande afbeelding van station Tiel links en rechts van het spoor de telegraafpalen.
Voor het verzenden van een telegram door de Rijsktelegraaf en later PTT (Posterijen, Telegrafie en Telefonie) telegrammen kan men terecht bij het postkantoor aan de St. Agnietenstraat in het centrum van Tiel.
Gezicht op het H.S.M.-station Tiel met een stoomlocomotief - en telegraafpalen, 1905-1915 - Utrechts Archief, Fotocollectie de Pater 170169
Postkantoor met wapen Post en Telegraaf Kantoor te Tiel, St. Agnietenstraat – RAR 0668-A7.3 Prentbriefkaartencollectie Tiel
Schild van het Post en Telegraaf kantoor – Wikipedia
De opkomst van de telefoon eind 19e eeuw, de telex en tegenwoordig digitale berichten via email of mobiele telefonie hebben het telegram ingehaald.
Voor felicitaties en bijzondere gelegenheden worden nog wel telegrammen bezorgd, zij het sporadisch.
Het Koninklijk Huis maakt bijvoorbeeld gebruik van een telegram voor het versturen van officiele persoonlijke boodschappen, zoals felicitaties of medeleven.
Zo kiest ook Circus Krone in 1963 nog voor een officieel telegram aan de gemeente Tiel.
In 38 woorden bevestigt het circus via “Hollandradio PTT” te Den Haag dat de uitnodiging ‘om in augustus in Tiel op te treden‘ wordt aangenomen en hun optreden ‘alle verwachtingen zullen overtreffen’.
Telegram Circus Krone aan gemeentebestuur Tiel, 1963 – RAR 0670-M561 Collectie foto's gemeente Tiel
