'Meester portraiteur en fijnschilder' Dirk van Oosterhoudt (1756-1830) uit Tiel
Laatst bijgewerkt op:
Eén van de historische kunstschilders afkomstig uit Tiel is
Dirk van Oosterhoudt (1756-1830).
We komen hem op het spoor, wanneer hij vier jaar voor zijn overlijden, zoals nu bekend, zijn testament opmaakt bij notaris Joannes de Roo te Tiel.
Yvonnemlc valt in de akte direct zijn bijzondere beroep op:
‘meester portraiteur en fijnschilder’.
Testament, Tiel, 29 juni 1826 – RAR 9-9015, akte 19
“Testament van den heer Derk van Oosterhoudt mr. portraiteur en fijnschilder wonende te Tiel”.
Dirk van Oosterhoudt – ook Derk genoemd, zoals in de akte – wordt in 1756 geboren in Tiel.
Na zijn studie in Düsseldorf komt hij terug naar Tiel om hier landschappen en portretten te schilderen en tekenen.
Ook geeft hij les en heeft hij een eigen fabriek met winkel voor ‘fijne verfwaren voor den schilderkonst‘.
Hij is een bekend en zeer gewaardeerd kunstenaar van zijn tijd.
Zijn portretten en landschappen zijn inmiddels opgenomen in meerdere kunstcollecties, waaronder die van het Rijksmuseum in Amsterdam en het Streekmuseum van Tiel.
Zelfportret Dirk van Oosterhoudt, potloodtekening, 1780-1800 – Rijksmuseum
Wie was deze Dirk van Oosterhoudst en wat is te achterhalen over zijn leven?
Waar woonde hij, wat maakte hij en wat is daarvan nog te zien?
In dit artikel de achtergronden van Dirk van Oosterhoudt, een kunstschilder die tot op hoge leeftijd woonde en werkte in Tiel.
Met dank aan de kunstwerken die hij achterliet en diverse historische bronnen, reconstrueren we zijn leven, beginnend bij de dag van de akte van testament in 1826.
Dirk is 70 jaar oud als hij zijn testament laat opmaken in Tiel bij notaris Joannes de Roo.
Hij laat zijn nalatenschap na aan zijn echtgenoot Hester van den Bosch.
Ze hebben geen kinderen.
Op dat moment is hij nog steeds werkzaam als schilder, tekenaar en geeft hij les aan huis, al loopt zijn gezondheid achteruit.
Uitsnede Gravure van Tyel met gemarkeerd het huis van Dirk van Oosterhoudt (links) en zijn geboortehuis aan de Waterstraat (rechts)– RAR 3152-B100061 Atlas voormalig Streekarchief Bommelerwaard
Dirk van Oosterhoudt woont aan de stadswal – heden Oliemolenwal – samen met zijn vrouw Hester van den Bosch,in een groot huis met schuur, dat hij in 1793 heeft aangekocht.
Zijn familie, een vermogende bakkersfamilie in Tiel, bezit overigens meerdere panden.
Gravure van Tyel met enkele belangrijke locatie voor de familie van Oosterhoudt– RAR 3152-B100061 Atlas voormalig Streekarchief Bommelerwaard
Het geboortehuis van Dirk aan de Waterstraat is na overlijden van zijn vader in bezit van één van zijn broers.
Een oom is met een bakkerij gevestigd aan het Hoogeinde, achter de Hof van Arkel.
De grutmolen met bakkerij aan de Waalzijde, waar zijn opa en vader hun vermogen opbouwen, zijn dan reeds verkocht.
Zijn familie bestaat uit succesvolle ondernemers als bakkers, garentwijnders en touwslagers.
Dirk echter ‘betoont al jong zucht naar de schilderkunst’, vermeldt de uitgave van Geschiedenis der Vaderlandsche Schilderkunst in 1820 over zijn leven en werk.
Geïnspireerd door het talent van zijn negen jaar oudere neef Hendrik Hoogers (1747-1814) uit Nijmegen, gaat hij ook tekenen.
Portret Hendrik Hoogers door Johan Bernard Scheffer, 1792 en De Valkhofburcht te Nijmegen door Hendrik Hoogers, 1784 – Gemeente Museum Nijmegen, Wikipedia
Tekening van een stier, Dirk van Oosterhoudt - Wikipedia
In Tiel gaat hij vervolgens in de leer bij Roeland van Eijnden (1747-1819), een schilder en biograaf.
Roeland van Eijnden legt belangrijke gebeurtenissen vast in gravures voor diverse aanzienlijke opdrachtgevers in het Rivierengebied.
Prent Dijkdoorbraak bij Ochten, 1784, Roeland van Eijnden – RAR 1292-51 Atlas Waterschap Rivierenland
Vervolgens vertrekt Dirk van Oosterhoudt voor een jaar naar Amsterdam om daar een kunstopleiding te volgen, zwaar tegen de zin van zijn vader in.
Dirk bevalt het echter niet in Amsterdam en vertrekt – rond de 19 jaar oud – naar Düsseldorf.
Aldaar is de Keurvorstelijke Schilderakademie gevestigd met grote naam vanwege de goede opleiding tot landschapschilder.
De keurvorstelijke Schilderakademie in Düsseldorf – Wikipedia
Na vijf jaar studie in Düsseldorf keert Dirk terug naar Tiel.
Het zal tenminste eind 1779 zijn geweest, want op 28 mei 1880 gaat hij in Tiel in ondertrouw met Hester van den Bosch.
Op 7 juni van dat jaar trouwen ze in de kerk van Drumpt.
Trouwinschrijving Dirk van Oosterhoudt en Hester van den Bosch, Drumpt, 7 juni 1780 – RAR 0010-1649 Hervormd Trouwboek Drumpt 1772-1811
Dirk richt zich inmiddels volledig op het schilderen van landschappen.
Stukken overigens, die nu onderdeel uitmaken van de collectie van het Rijksmuseum in Amsterdam en het Streekmuseum te Tiel.
Landschap met stieren en koeien, olieverf, rond 1800, Dirk van Oosterhoudt – Streekmuseum Tiel
Lisette le Blanc, conservator van het Streekmuseum te Tiel, over het schilderij:
“Van Oosterhoudt schilderde Italianiserende landschappen, een geliefd genre in die tijd.
Kunstenaars trokken naar Italië om zich te laten inspireren door het zonnelicht. Zij werden Italianisanten genoemd.
Het is niet bekend of Dirk naar Italië is gegaan. Hij zal de italianiserende invloeden mogelijk gezien hebben bij collega-schilders.”
Vooraanzicht van het stadhuis te Tiel, 19e eeuw – RAR-125 0650 Atlas Regionaal Archief Rivierenland
Kort maakt Dirk een politieke uitstap.
In 1795 wordt hij kapitein van de nieuwe schutterij in Tiel, verantwoordelijk voor verdediging van de stad.
Ook wordt hij benoemd tot gemeentesecretaris en – eveneens voor korte tijd – is hij lid van de gemeenteraad.
Samen met zijn broer Johannes start Dirk intussen ook een ‘fabriek voor fijne verfwaren voor den schilderkonst’ gevestigd aan de Vleeschstraat en Westluidensestraat.
In 1808 valt hen de eer dat Koning Lodewijk I van Holland bij een bezoek aan Tiel ook de vermaarde fabriek van Dirk en Johannes van Oosterhoudt aandoet.
Hun fijne verfwaren zijn dan al prijswinnend en hebben naam door heel Europa.
Naast landschappen legt Dirk zich vervolgens toe op het schilderen van portretten.
Dat is ook hoe zijn beroep in de akte uit 1826, wordt beschreven: ‘meester protraiteur en fijnschilder’.
Portretten van het echtpaar Adrianus van Riemsdijk en Daniela Wesselman, olieverf, 1800-1824, door Dirk van Oosterhoudt – RKD
Als Koning Willem I, die vanaf 1815 regeerde, in 1819 het stadsbestuur van Tiel vraagt of al een tekenschool was gesticht antwoordt zij desgevraagd:
“D. van Oosterhoudt werkt niet ongunstig als schilder en fabrikant van kunstverven en geeft lessen in tekenen”.
Op 28 augustus 1824 rapporteerde de burgemeester dat Tiel geen tekenschool had “maar D. van Oosterhoudt geeft aan huis tekenlessen. Gezien zijn hoge leeftijd kan hij echter geen lessen meer buitenshuis geven”.
In 1825 kon aan de gouverneur gemeld worden dat Van Oosterhoudt “een ereprijs voor teekenkunde van het genootschap Felix Meritus” had gekregen, maar dat Tiel gezien de financiële situatie geen apart gebouw voor tekenkunde beschikbaar kon stellen.
Het zou tot 1897 duren vooraleer er boven de kelders van Oosterhoudt een ambachtsschool werd gebouwd.”, aldus Huub van Heiningen beschrijft.
Dat zal Dirk van Oosterhoudt zelf overigens niet meer meemaken.
Overlijdensakte Dirk van Oosterhoudt, Tiel, 14 januari 1830 – Gelders Archief 0207_1483.03 Overlijdensregister Tiel, akte 11
Op 14 januari 1830 overlijdt Dirk van Oosterhoudt in Tiel aan 'de gevolgen eener beroerte'.
Hij laat zijn echtgenoot Hester van den Bosch achter. Zij zal overlijden in 1836, ook te Tiel.
Overlijdensbericht in Opregte Haarlemsche Courant, 19 januari 1830 – Delpher
Voor wie de nalatenschap van Dirk van Oosterhoudt in de schilderkunst wil bewonderen, kan terecht in onder andere het Rijksmuseum.
Voor wie wil weten wat Dirk van Oosterhoudt in zijn testament opnam als zijn nalatenschap kan nu – dankzij invoer van het repertorium – de originele akte vinden in de notariële archieven.
Wat rest te vermelden is het verhaal over de werfkelder onder het huis van Dirk van Oosterhoudt.
Aangenomen wordt dat in het voorjaar van 1797 Daniel van Oosterhoudt- - toestemming krijgt van het stadsbestuur een werfkelder aan te leggen in de stadswal, aldus Huub van Heiningen in zijn artikel over de werfkelders van Tiel.
Intrigerend zijn de openingen in de walmuur ter hoogte van het ouderlijk huis van Dirk van Oosterhoudt aan de Waterstraat, die nog steeds zichtbaar zijn.
Had Dirk wellicht hier een atelier?
Poortje 1802, Oliemolenwal, Tiel, 2002 - RAR 1563-67713 Collectie foto's van fotograaf J. Bouwhuis
Bekend is dat Daniel van Oosterhoudt de vader is van Dirk, wonend aan de Hof van Arkel, op de hoek van de Oliemolenwal.
De grond onder zijn huis wordt uitgegegraven en in de stadsmuur komt een poort.
De kelder wordt vervolgens gebruikt als opslagruimte en atelier of werkplaats.
Door wíe deze werfkelder wordt gebruikt, is nog niet met zekerheid vast te stellen.
Daniel van Oosterhoudt overlijdt in 1810 en mogelijk heeft Dirk toen beschikking over de kelder gekregen.
Wat onwaarschijnlijk lijkt, is dat Dirk in de donkere kelder zijn schildersatelier had of tekenlessen gaf.
Wellicht was de kelder bestemd voor opslag van de fijne verfwaren uit de fabriek met zijn broer Johannes.
Over de werfkelder ter hoogte van het huis aan de Waterstraat is bekend dat de ingang in 1802 wordt herzien en wordt voorzien van een gevelsteen.
Wat achter de dichtgemetselde muur schuil gaat?
Na uitgebreid bodemonderzoek blijkt de grond dermate omgewoeld en beheid dat het nog weinig kan vertellen over de tijd van Dirk van Oosterhoudt.
De gevelsteen en de opening in de walmuur; díe blijven in ere bewaard!
